Kręgosłup jest najbardziej istotną strukturą układu kostnego. Położony jest w linii pośrodkowej ciała, stanowiąc jego oś mechaniczną - pełni w organizmie funkcję podporową oraz amortyzującą, ponadto jest ochroną dla rdzenia kręgowego i korzeni nerwowych. Kręgosłup przybiera kształt podwójnej litery S. Odcinki szyjny i lędźwiowy wygięte są do przodu, co określa się mianem lordozy, natomiast piersiowy i krzyżowy wygięte są do tyłu, co z kolei nazywamy kifozą. Są to naturalne krzywizny. Do sprawnego działania kręgosłupa jako elementu podporowego ciała niezbędna jest prawidłowa siła i napięcie mięśni przykręgosłupowych. Ich udział w utrzymaniu postawy ciała jest tak samo ważny jak struktur kostno-więzadłowo-stawowych.

Gdy kręgosłup zaczyna dokuczać…
Dolegliwości bólowe krzyża, czyli ból odcinka lędźwiowo-krzyżowego kręgosłupa, to zjawisko bardzo powszechne, dotykające niemal każdego przynajmniej raz w życiu, niezależnie od wieku. Zwykle pojawia się nagle - utrudnia wykonywanie codziennych czynności, pracy zawodowej i odbiera radość życia. Nie należy go lekceważyć - w większości przypadków nie jest dowodem na istnienie poważnej choroby, ale może być jednym z jej objawów.

Skąd biorą się dolegliwości bólowe?
U zdecydowanej większości pacjentów występuje tzw. ból nieswoisty, czyli taki, któremu nie da się przypisać konkretnego czynnika sprawczego czy współistniejącej patologii kręgosłupa. Powstaje na skutek przeciążenia i zazwyczaj występuje po wysiłku lub długotrwałym przyjmowaniu niewygodnej pozycji, a ustępuje w spoczynku. Zwykle mija samoistnie, ale ma tendencje do nawrotów.
Wyróżniamy także ból związany z zespołem korzeniowym. Jego przyczyną zwykle jest przesunięcie się dysku i jego ucisk na nerwy, które zaopatrują  skórę oraz mięśnie pośladka, uda, łydki i stopy. Podrażnienie tych nerwów może powodować piekący lub rwący ból oraz drętwienie, mrowienie lub osłabienie siły mięśni w obrębie kończyny dolnej.
Rzadko ból pojawia się jako manifestacja innych chorób kręgosłupa lub sąsiadujących narządów (zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa, nowotwór lub zakażenie w obrębie kręgosłupa). Chorobom tym towarzyszą zwykle objawy ogólne takie jak pogorszenie samopoczucia, utrata masy ciała lub gorączka.
Nie należy także zapominać, że ból może być oznaką pogorszenia stanu psychicznego, jako nieswoisty objaw depresji czy skutek przewlekłego stresu.

Jak zatem dbać o swój kręgosłup? Czy możemy uniknąć przykrych dolegliwości bólowych? Jak radzić sobie, gdy już się pojawią ?
Po pierwsze - profilaktyka!
Łatwiej zapobiegać niż leczyć - to powszechnie znana prawda. Już od najmłodszych lat powinniśmy dbać o nasz układ kostno-stawowy poprzez kształtowanie prawidłowych nawyków oraz zapobieganie powstawaniu wad postawy. W wieku dziecięcym wyróżniamy dwa, bardzo istotne pod kątem kształtowania sylwetki, okresy krytyczne w rozwoju układu szkieletowego. Pierwszy przypada na okres wczesnoszkolny (6-7 lat) i związany jest ze zmianą trybu życia dziecka. Rozpoczęcie nauki oznacza kilka godzin dziennie spędzonych w wymuszonej pozycji siedzącej, przy bardzo silnie rozwiniętej, naturalnej dla wieku potrzebie ruchu. Drugi okres krytyczny związany jest z pokwitaniowym skokiem wzrostu, kiedy  następuje zmiana proporcji ciała i położenia środka ciężkości. Przypada on u dziewcząt na wiek 11–13 lat, u chłopców – 13–14 lat. W tym czasie dziecko jest bardzo podatne na wpływ rozmaitych czynników zewnętrznych, a rozwój układu mięśniowego może nie nadążać za szybkim wzrostem kości. 
Kluczem do sukcesu w kształtowaniu sylwetki ciała jest regularny, zrównoważony i nieprzeciążający możliwości organizmu dziecka wysiłek fizyczny.  Zarówno brak ruchu jak i jego jednostronność (obciążanie wybiórczych partii mięśni) mogą być szkodliwe, szczególnie u dzieci z zaznaczonymi nieprawidłowościami postawy. 
Niekiedy konieczne jest poszerzenie aktywności dziecka o gimnastykę profilaktyczną i korekcyjną. Warto zachęcać dzieci do codziennego wykonywania ćwiczeń utrzymujących pełen zakres ruchu w stawach wzmacniających najważniejsze mięśnie. Dzięki temu w dorosłym wieku będą mogły cieszyć się dobrym zdrowiem bez bólu i ograniczeń.

Co zrobić gdy pojawią się dolegliwości bólowe?
Jeśli dotknie nas ten nieprzyjemny problem, warto zasięgnąć opinii lekarza, który oceni ruchomość kręgosłupa, rozległość i promieniowanie bólu, sprawdzi napięcie mięśni, ich siłę, czucie powierzchowne oraz wykluczy obecność niepokojących objawów. Jeśli zaistnieje taka konieczność, to właśnie lekarz zadecyduje o potrzebie  dalszej diagnostyki i leczeniu. W początkowym okresie ostrego rzutu choroby stosuje się głównie niesteroidowe leki przeciwzapalne (jak np. ibuprofen, diklofenak, meloksykam) oraz leki zmniejszające napięcie mięśni. Oprócz leczenia farmakologicznego ważny jest odpoczynek- ulgę przynosi zazwyczaj leżenie na sztywnym podłożu w tzw. pozycji „odbarczającej”, czyli z kończynami zgiętymi pod kątem prostym w stawach biodrowych i kolanowych.

Jak zapobiegać nawrotom?
Wbrew pozorom mamy ogromny wpływ na pojawienie się bólów pleców. Aby ich uniknąć trzeba być aktywnym ruchowo, świadomie wzmacniać mięśnie brzucha i grzbietu przez codzienną gimnastykę, walczyć z nadwagą, unikać prac związanych ze schylaniem się i dźwiganiem. Pamiętajmy o prawidłowym sposobie podnoszenia ciężarów - nie należy schylać się na prostych nogach, wyginając kręgosłup w literę C, lecz najpierw zrobić przysiad i pochylać się z wyprostowanym kręgosłupem.

Zgłoś się pilnie do lekarza, jeżeli bólowi krzyża towarzyszy co najmniej jedno z poniższych: 
ból i sztywność nasilone szczególnie w godzinach nocnych i porannych, ustępujące po ćwiczeniach
osłabienie, ból lub drętwienie jednej lub obu kończyn dolnych
nietrzymanie moczu lub stolca
utrata masy ciała, gorączka, inne objawy ogólne
niedawno przebyty poważny uraz lub zabieg operacyjny, zwłaszcza urologiczny lub ginekologiczny
współistniejąca choroba nowotworowa
przewlekłe stosowanie leków steroidowych
ból jest bardzo silny i nie ustępuje w spoczynku

Bartosz Chlebiej
mgr fizjoterapii