Czym jest profilaktyka logopedyczna?

Profilaktyka logopedyczna obejmuje zespół działań prewencyjnych, wykorzystujących strategie wczesnego wykrywania zaburzeń rozwoju języka i komunikacji oraz podjęcia działań interwencyjnych w przypadku wykrycia nieprawidłowości a także zapobiegania ich skutkom.

Profilaktyka powinna mieć charakter działania kompleksowego, opierającego się na współpracy zespołu specjalistów, tj. logopedy, lekarza, fizjoterapeuty (zwłaszcza w przypadku dzieci z grupy ryzyka, urodzonych przedwcześnie) oraz całego środowiska opiekuńczo-wychowawczego dziecka.

Do kogo kierowane są działania z zakresu profilaktyki logopedycznej?

O profilaktyce logopedycznej mówi się najczęściej w odniesieniu do dzieci z grupy ryzyka wystąpienia zaburzeń rozwoju mowy i komunikacji, jednak dotyczy ona całej populacji w każdym wieku, od urodzenia do wieku podeszłego.

Jakie działania podejmowane są w ramach profilaktyki logopedycznej?

W ramach profilaktyki logopedycznej wyróżnia się trzy poziomy: pierwszorzędową, wtórną i trzeciorzędową. Do profilaktyki pierwszorzędowej zaliczamy wszelkie działania mające na celu promowanie rozwoju mowy oraz efektywnej komunikacji skierowane do dzieci młodzieży oraz osób dorosłych. W praktyce logopedycznej są to warsztaty i wykłady dla rodziców, przekazujące informacje na temat przebiegu rozwoju mowy, przyczyn jego zaburzeń i objawów.

Profilaktyka wtórna obejmuje natomiast działania ukierunkowane na wczesne wykrycie opóźnień w rozwoju mowy a także zaburzeń i zakłóceń komunikowania się, czemu służą badania przesiewowe przeprowadzane dzieciom uczęszczającym do żłobków i przedszkoli. Wówczas, na podstawie takiego wstępnego rozpoznania rodzic powinien otrzymać informację o potrzebie przeprowadzenia pełnego badania logopedycznego.

Profilaktyka trzeciorzędowa ma miejsce tam, gdzie problem został zdiagnozowany – oznacza podjęcie kroków minimalizujących negatywne skutki zaburzeń mowy – rozpoczęcie terapii logopedycznej.

Jakie sygnały mogą niepokoić, jeśli chodzi o rozwój mowy dziecka?

Niepokojące sygnały mogą się pojawić już na etapie umiejętności prewerbalnych, tj. kontaktu wzrokowego, mimiki, gestykulacji. W pierwszym roku życia dziecka, kiedy nie pojawia się gaworzenie, warto skonsultować to ze specjalistą. Gaworzenie jako świadome powtarzaniem dźwięków, związanym z prawidłowym działaniem zmysłu słuchu, jego brak może wskazywać na problemy natury audiologicznej. Pod koniec 1 roku życia w wyniku reduplikacji sylab powstają pierwsze wyrazy(mama, baba) – ich brak to kolejny niepokojący sygnał.

W drugim roku życia dziecko powinno posługiwać się około 50 wyrazami a jego wypowiedzi mają charakter holofraz – słowo występuje w funkcji zdania. Trzylatek zaczyna opanowywać reguły gramatyczne języka, powstają proste konstrukcje dwu, trzywyrazowe (Nie ma mamy.).
Trudniejsze głoski, których dziecko nie jest w stanie wymówić (sz, ż cz, dż) zastępowane są łatwiejszymi, występują także przestawki głosek w obrębie wyrazów. Zasób fonologiczny jakim powinno posługiwać się 3 letnie dziecko zawiera głoski: p, m, m, t, d, n, ń, k, g, f, w, l. ch, ś, ź, ć, dź. Zastępowanie głoski l głoską j, lub głosek t,d odpowiednio głoskami k, g powinno by skonsultowane z logopedą.

Czwarty rok życia dziecka obfituje w przyrost słownictwa – zasób używanych słów to 1000 – 1500. Pojawiają się także głoski szeregu syczącego s, z, c, dz. Nadal możemy obserwować przestawki głosek w trudniejszych artykulacyjnie połączeniach (samolot - masolot).

Między 5 – 6 rokiem życia, dziecko doskonali wymowę, pojawiają się najtrudniejsze artykulacyjnie głoski, tj, sz, ż, cz, dż a także głoska r. Słownik czynny 6 latka zawiera około 3000 – 4500 słów.

Podsumowując, 4-latek mówiący śafa, lub źamek powinien być skonsultowany przez specjalistę, celem ustalenia przyczyny utrzymywania się tego stanu, tak jak 5 latek który nie opanował głosek sz, ż, cz, dż lub 6- latek nie mówiący głoski r.

Omawiane tutaj zaburzenia skupiają się głównie na aspekcie artykulacyjnym. Logopeda przeprowadzając pełną diagnozę dokonuje oceny rozwoju kompetencji i sprawności językowych i komunikacyjnych a także między innymi warunków anatomicznych aparatu artykulacyjnego.

Czy umieszczenie niemówiącego dziecka w przedszkolu przyspieszy rozwój mowy?

Na to jak mowa będzie się rozwijała wpływa wiele czynników, zarówno przyspieszających(np. pozytywne relacje dziecka z rodzicami i otoczeniem) jak i hamujących jej rozwój(np. choroby).

Każdy przypadek należy rozpatrywać indywidualnie i nie można jednoznacznie stwierdzić, że „na pewno” dziecko zacznie mówić, kiedy znajdzie się w grupie rówieśniczej. Cennych informacji dostarcza wywiad przeprowadzony przez logopedę z rodzicami dziecka,
w którym powinny znaleźć się pytania odnoszące się do najwcześniejszych etapów rozwoju dziecka. Odpowiednio wczesne przekazanie dziecka pod opiekę specjalisty, który w swoim postępowaniu diagnostycznym, uwzględniając wszystkie zebrane informacje (także od innych specjalistów,jeśli zaistnieje taka potrzeba) będzie mógł wspólnie z rodzicem podjąć kroki zmierzające ku rozwijaniu kompetencji językowej i komunikacyjnej dziecka oraz wyrównaniu jego szans na harmonijny rozwój.
 

Gdzie można znaleźć informacje dotyczące działań profilaktycznych z zakresu rozwoju mowy?

Cennych informacji dostarczają warsztaty dla rodziców oraz konsultacje logopedyczne organizowane w ośrodkach medycznych prowadzone przez logopedów. Zdobyte podczas takich spotkań informacje pomagają rodzicom codziennie wspierać dziecko, także poza gabinetem logopedycznym.

mgr Justyna Wójcik - Wolińska
logopeda